مدیریت ریسک به چه معناست ؟
مدیریت ریسک پروژه یعنی استفاده از مهارتهای افراد و یا گروهها به منظور حصول اطمینان از شناسایی تمام ریسک‌ها ، اندازه‌گیری و اجرای آنها در پروژه .
هرکسی که با مدیریت پروژه و یا فعالیتهای میانی پروژه‌ها سروکار دارد ، بایستی بداند که مدیریت ریسک چه کاری می‌تواند انجام دهد .
تلقی افراد از ریسک ، عمدتا تاثیر منفی آن بر زمانبندی و هزینه پروژه است . در غالب اوقات ، ریسک معرف اثر منفی بر پروژه تلقی می‌گردد ؛ در صورتی که ریسک می‌تواند دریچه‌ای بر فرصتها ، توسعه ، بهبود و یا تفکر جدید نیز باشد .
استاندارد AS/NZS-4360 ریسک را به صورت زیر تعریف می کند:
« شانس روی دادن چیزی که تأثیری بر اهداف خواهد داشت. »
هم چنین طبق تعریف PMI ریسک بصورت زیر بیان می شود:
« رویدادی نامطمئن یا موقعیتی که اگر اتفاق بیافتد، بر هدف پروژه تأثیر مثبت یا منفی خواهد گذاشت. ریسک دلیلی دارد و در صورت اتفاق نیز تجربه ای از آن حاصل خواهد شد. »
üتعریف دیگری از ریسک وجود دارد که با تعاریف بالا مغایر است. این تعاریف توسط نویلتوربیت ارائه شده است که به صورت زیر می باشد:
« ریسک چیزی است که ممکن است اتفاق بیافتد و در صورت وقوع، اثر نامطلوبی بر پروژه خواهد داشت. »
ریسک همواره دارای دو جنبه مثبت و منفی است، به جنبه مثبت هر ریسک فرصت و به جنبه منفی آن تهدید گفته می شود.
در راهنمای پیکره دانش مدیریت پروژه PMBOK ، مدیریت ریسک شامل چهار فرایند به شرح زیر معرفی گردیده است :
۱- شناسایی و تعیین ریسک .
۲- تجزیه و تحلیل ریسک .
۳- واکنش به ریسک .
۴- کنترل واکنش به ریسک .
هریک از فرایندهای فوق در مدیریت ریسک دارای مجموعه‌ای از وظایف و مسئولیتها هستند . اجازه دهید با تعریف یک مجموعه از ریسک ، مطلب را آغاز کنیم :
یک مجموعه از ریسک عبارت است از گروه‌بندی رویدادهای ریسک بر حسب نوع و یا پروژه .مفاهیم دیگری در PMBOK به شرح زیر ارایه شده است :
۱- رویداد ریسک ؛ رخدادهای گسسته با اثرات مثبت و یا منفی بر پروژه .
۲- شناسایی ریسک ؛ تعیین ریسک‌های محتمل که بر پروژه اثرگذارند و مستندسازی ویژگیهای هریک از آنها .
۳- کمی کردن ریسک ؛ ارزیابی ریسک‌ها و تبادل آنها به منظور ارزیابی محدوده نتایج پروژه.
۴- توسعه واکنش به ریسک ؛ عکس‌العمل نسبت به تغییرات ریسک در طول دوره پروژه .
در گام آتی مراحل اساسی در پیاده‌سازی مدیریت ریسک را بیان خواهیم نمود …
تقسیم بندی انواع ریسک بر اساس توصیف عدم قطعیت بدین صورت می باشد:
۱- ریسک های شناخته شده Known Risks :
ریسک هایی که هم خودشان و هم تأثیرشان شناخته شده هستند.
۲- نامعلوم های شناخته شده Known Unknowns:
ریسک هایی که وجودشان شناخته شده امّا حدود و تأثیر آنها در پروژه ناشناخته است.
۳- نامعلوم های ناشناخته Unknown Unknowns :
آن دسته از ریسک هایی که نه وجودشان و نه تأثیرشان شناخته شده است.
مراحل اصلی در پیاده‌سازی مدیریت ریسک کدامند ؟
بسیاری از پروژه‌ها که فرض می‌شود تحت کنترل هستند ، با ریسک به عنوان رخدادی شناخته نشده روبرو گردیده و کوشش می‌کنند آن را کنترل کنند . اکثر پروژه‌ها چنین رخدادهایی را به خوبی از سر رد می‌کنند ولی با یک تلاش جامع مدیریت ریسک ، رویدادهای ریسک قبل از وقوع شناسایی و کنترل می‌گردند و یا برنامه‌ای تهیه می‌شود که در زمان وقوع این رویدادها با آنها مقابله کند .
با درنظر گرفتن این مفاهیم پایه‌ای امکان مقابله با ریسک به وجود می‌آید . لذا ابتدا باید نسبت به شناسایی ریسک‌های محتمل پروژه اقدام کرد ؛ این کار با دسته‌بندی ساختار کارها و با پرسش چند سوال از خود و یا اعضای گروه پروژه ، امکان‌پذیر است . مثلا : درموقع نیاز به منبعی یا منابعی که در دسترس نیستند چه اتفاقی خواهد افتاد ؟ اگر کنترلی در مورد مولفه‌ای که بر پروژه اثرگذار است نداشته باشیم چه اتفاقی می‌افتد ؟ بدترین سناریو چیست ؟ چه چیزی باعث آن می‌گردد ؟ چه قدر وقوع این اتفاق محتمل است ؟ عواقب آن چیست ؟
ممکن است سوالهای دیگری نیز به ذهن شما خطور کند که البته این سوالها سرآغاز خوبی است که شما را در مسیر درست هدایت کند . هرچیزی که به مغز شما خطور می‌کند فهرست کنید ، سپس در مرحله بعد تعیین کنید که آیا نیاز به مقابله و پیشگیری ریسک است و یا بایستی تا زمان وقوع آن صبر کرد . اگر ریسک‌ها را مشخص کنید و تصمیم بگیرید که هیچ عملی نباید انجام گیرد باز بهتر از آن است که آنها را شناسایی نکرده باشید . پس از این مرحله تمام ریسک‌های شناسایی شده را کمی کنید ؛ ابتدا ریسک‌ها را دسته‌بندی و سپس احتمال وقوع هر ریسک را تعیین کنید . برای تخصیص مقادیر احتمالی به ریسک‌ها از مقادیر پیشنهادی زیر می‌توانید استفاده کنید :
قریب الوقوع = ۹۵%
بالا = ۸۵%
محتـــــمل = ۶۰%
متوسط = ۵۰%
ممــــــکن = ۴۰%
پایین = ۱۵%
غیرمحتـمل = ۱۵%
اکنون احتمال وقوع هر ریسک قابل محاسبه است . راه دیگر ، نسبت دادن درصد وزنی به هریک از ریسک‌هاست . مشکل اصلی این روش آن است که همواره داده‌های تجربی به اندازه کافی در دسترس نیستند تا این کار به دقت انجام گیرد . در این روش معمولا افراد باتجربه ای مبادرت به این کار می‌کنند که تجارب جامعی از انواع رویدادها در پروژه‌های مختلف کسب کرده‌اند ؛ مجموع درصدهای تخصیصی به رویدادها بایستی صد باشد .
در مرحله بعد به هر ریسک ، یک مقدار نسبت دهید . این مقدار می‌تواند در صورت نیاز برحسب هزینه و یا زمان باشد ؛ به عنوان مثال اگر هدف تعیین زمان اتمام پروژه است ، هر ایده‌ای در مورد مدت زمان فعالیتها می‌تواند یک سناریوی ریسک محسوب شود . در این مرحله می‌توان مقدار حقیقی ریسک را با محاسبه حاصلضرب مقادیر تخصیص داده شده به ریسک و احتمال وقوع آن به دست آورد و با توجه به نتایج حاصل می‌توان نسبت به انجام عملی یا به تعویق انداختن آن تصمیم‌گیری نمود .
۱- ریسک های فنی : خطاهای سخت افزاری و نرم افزاری
۲- ریسک های برنامه ای : خطاهای سازمانی و انسانی
۱- ریسک های کسب و کار
۲- ریسک های محصول
۳- ریسک های پروژه
زمان بندی پروژه
جذب پرسنل
بودجه
محدوده پروژه
ریسک های درونی، برونی و ذاتی سه دسته کاملاَمجزای ریسک می باشند. به عبارت دیگر یک ریسک نمی تواند هم درونی، هم برونی و یا هم ذاتی باشد.این سه گروه از هم مستقل هستند.
منابع ریسک
۱- داخلی
- اندازه پروژه
- پیچیدگی پروژه
- نوآوری در پروژه
- سرعت طراحی و ساخت در پروژه
- محل فیزیکی
۲- خارجی
- ریسک های اقتصادی
- ریسک های سیاسی
- ریسک های اجتماعی
- ریسک های مرتبط با شرایط جغرافیایی
- طیف محدوده تکنولوژی
دارایی در معرض ریسک شرکت ها
۱- دارایی های فیزیکی : بیمه پذیرند
۲- جریان نقدی: بیمه پذیرند
۳- حسن نیّت :بیمه پذیر نیستند
۴- برتری رقابتی : بیمه پذیر نیستند
بعد از انجام مراحل مدیریت ریسک ، می‌توانید فرایندهای نگهداری مجموعه ریسک را آغاز کنید . برای این کار بازنگری دوره‌ای ریسک را آغاز کنید که مبتنی بر پیچیدگی و مدت پروژه و وقوع تغییرات پروژه است .
آغاز اجرای این کار ممکن است بیهوده و هزینه‌زا به نظر آید اما چنانچه یکبار این کار را انجام دهید و ریسک‌ها را شناسایی و به صورت کمی آنها را کنترل کنید در آن صورت به ارزش مدیریت ریسک پی خواهید برد . بنابراین در مرحله نخست اقدام به شناسایی ریسک‌های پروژه در بالاترین سطح WBS کنید و از اینکه راه به سطوح پایینتر می‌یابید نگران نباشید . بعد از چند بار انجام این کار ، مساله خیلی واضح‌تر خواهد شد .
ما در دنیای مخاطرات ریسک زندگی می‌کنیم . باید ریسک‌ها را تحلیل کنیم ؛ اگر با آنها برخورد داریم باید آنها را شناسایی و در مجموع تمام ریسک‌ها و عواید آنها را باید ارزیابی کنیم . منافع حاصل از مدیریت ریسک ممکن است تا غلبه پروژه بر آن ملموس نباشد اما به خاطر داشته باشید که کسی که از برنامه‌ریزی اجتناب کند به طور حتم برنامه شکست پروژه خود را طرح‌ریزی نموده است
